رادکان روستای هزاران ساله پابرجا در دامنه هزار مسجد است که روزگاری کشف رود از آنجا سرچشمه میگرفته و دارای میراث گرانبهایی از خواجه نصیر طوسی به نام برج رادکان است که هر ساله اخترشناسان و منجمان فراوانی را به خود فرا میخواند.
این روستا در شمال غربی شهرستان چناران به فاصله 75 کیلومتری از شهر مشهد قرار دارد و براساس کاوشها و یافتههای باستانشناسی و شرایط اقلیمی مناسب و همچنین خاک حاصلخیزی که در خود دارد، حدود چهار هزار سال قبل زندگی طبیعت بکر با کوهستانهای سرسبز و زیبا، درههای پرآب و چمنزارهای فراوان در مجاورت روستا و همچنین فضاهای تاریخی همچون تپه قیاس آباد، برج تاریخی رادکان، خرابههای برجا مانده از رادکان قدیم، یخدان و مقبره خواجه نه تنها جزو جاذبههای گردشگری بلکه آثار ملی فاخر میباشد که بعضاً ثبت آثار ملی گردیده است.
رادكان دهستاني است از توابع بخش مركزي شهرستان چناران كه بنا بر شواهد تاريخي يكي از چهار شهر خراسان قديم بوده است. رادكان روزگاري مركز تاج گذاري شاهزادگان و پادشاهان و مركز علم و صنعت و گردشگري به عنوان رقيب شهرهايي چون توس مطرح بوده است. اين منطقه تا سال ۱۳۴۴ به عنوان مركز بخش در تقسيمات كشوري جايگاهي رفيع داشته است.
در شمال شرق ايران ، استان خراسان رضوي در شهرستان چناران و در بخش مركزي ، دهستاني قرار دارد كه به بلنداي تاريخ قدمت دارد و نامش « رادكان » ( Radkan ) است و در فاصله 75 كيلومتري شمال غربي شهر مشهدمقدس واقع گرديده است . اين منطقه در دامنه هاي جنوبي سلسله جبال هزارمسجد و درحاشيه دشت كشف رود قرار دارد.
اگر بخواهيم به رادكان سفر كنيم ، بايد 15 كيلومتر بعد از شهر چناران از جادة اصلي اين شهر به سمت قوچان در قسمت شمال، جاده فرعي آسفالته اي را كه 9 كيلومترطول دارد، طی طریق کنیم تا به شهر حكايتهاي تاريخ و سرگذشتها ، رهنمون مي شويم. براساس كاوشها و يافته هاي باستان شناسي وبا توجه به شرايط اقليمي مناسب و حاصلخيزبودن خاك، وجود رودخانه دائمي و چشمه ساران فراوان و ييلاقهاي مفرح در حدودچهار هزار سال و به قولي هفت هزارسال قبل زندگي اجتماعي و مدني در اين منطقه شكل گرفته است.
منطقه «رادكان » همواره پر رونق و مورد توجه حكومت گران وامراء بوده است و برپايي زندگي اجتماعي در رادكان موجب شكل گيري و تحكيم شالوده هاي فرهنگي گرديده است. رادكان در دوران باستان و دوره اسلامي يكي از شهرهاي مهم توس بوده و همچنين بنا به برخي از نوشته هاي قديمي «توس» نام ناحيه اي از خراسان بزرگ كه مركز آن «رادكان » بوده و در اين ناحيه هفتاد هزار نفر جمعیت داشته است. برخي هم رادكان را تا قبل از سلطه مغول مركز خراسان دانسته اند و پس از برافتادن حکومت ایلخانان در ولایات مختلف و تسلط و حاکمیت دولت سربداران مدتها تحت حکومت امرای این دولت شيعه مذهب در خراسان بوده است.
«مرغزار يا النگ رادكان »(Radkan olang ) چمنزاري طبيعي بوده كه به سرسبزي وزيبايي به «بهشت خراسان» شهرت داشته و محلي براي شكار و تفريح و نيز محل همايش ها، تجمع و آموزشهاي نظامي و ارتش حكام و پرورش اسب بوده و رودخانه مهم «كشف رود» (رودكاسك kask) از داخل آن مي گذشته.همین مرکزیت و امتیاز ممتاز باعث شد که هرگوشه و کنار این سرزمین نمودار دوره ای از تاریخ و بخشی از تمدن ایران زمین را شکل می داده است.
مسجد جامع رادكان
بناي تاريخي – مذهبي “مسجد جامع رادكان” در 15 كيلومتري شمال غرب چناران در حاشيه خيابان اصلي روستاي “رادكان” واقع شده است، مسجد مزبور شامل يك شبستان ستوندار و حياطي مستطيل شكل ميباشد، شبستان مسجد با وسعت تقريبي 3300 متر مربع داراي 12 ستون و 12 نيمه ستون بوده و محراب سادهاي نيز در ضلع جنوب غربي در رديف مياني فضاي آن تعبيه شده است.
“مسجد رادكان” فاقد هرگونه عناصر تزييني است و تنها كتيبه موجود در مسجد مزبور مويد بنيان آن در سال 1332 ق و مضمون اين كتيبه راجع به وقفيات مسجد رادكان است. به نقل از مولف مطلع الشمس، رادكان در سال 1162 ه.ق مورد توجه رضا قلي ميرزا پسر نادرشاه قرار گرفت و قلعهاي خشت و گلي با يازده برج در آن جا ساخته شد كه مسجد جامع رادكان نيز در ميانه آن بنيان گرديده بود.
ميل رادكان
اين ميل در نزديكي شهرستان چناران و 85 كيلومتري غرب مشهد واقع شده است، ارتفاع آن 35 متر، قطر داخلياش 14 متر و قطر خارجياش 20 متر ميباشد، منظر بيروني بنا تا ارتفاع 2.5 متري به شكل 12 ضلعي و از آن جا تا زير گنبد به صورت 36 ترك نيم ستوني ساخته شده است.
ميل رادكان داراي گنبدي مخروطي شكل است كه ساختمان آن احتمالا در سال 607 ه.ق به پايان رسيده است.
بنابر تحقيقات انجام يافته اين بنا كاربرد تقويمي و نجومي نيز داشته است.
برج رادکان در فاصله ۷۴ کیلومتری شمال مشهد و ۲۶ کیلومتری شمال غربی چناران و در یک کیلومتری جنوب شرقی روستای رادکان واقع شده است.
این اثر تاریخی در تاریخ 15/10/1310 با شماره 146 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. در بقایای کتیبه بالای برج، بخشی از یک تاریخ مشاهده میشود؛ ارنست هرتسفلد باستانشناس و ایرانشناس آلمانی تاریخ احداث برج را 680 میداند و برخی از پژوهشگران نیز آن را 602 خواندهاند. هرتسفلد برج را مقبره یکی از حکام مغول میداند که برخی وی را امیر ارغون مغول میدانند. گدار مستشرق فرانسوی آن را آرامگاه یک زن و مطلع الشمس، آن را از آثار دیلمیها میداند که اطلاع دقیقی در دست نیست.
صاحبنظران، خواجه نصیرالدین طوسی ریاضیدان، ستارهشناس و دانشمند بزرگ ایرانی را معمار و سازنده برج میدانند.
معمار بنا، دو دیوار موازی از 12 دیوار اولیه این برج را در راستای نصفالنهار ساختهاند و راستای درها هم در امتداد طلوع زمستان و غروب تابستان است. جایی در پهنه برج که میتوان با توجه به آنها چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را تعیین کرد. در حقیقت این درها طوری تعبیه شدهاند که پس از حرکت 60درجهای خورشید در افق، نور خورشید از دو در میگذرد و طلوع، آغاز زمستان و غروب، آغاز تابستان در افق برج دیده میشود.
این راستاها پیش از بنای برج طراحی شده و اگر زمانی دیدید که طلوع از میان درها دیده میشود و به اوج جابهجایی خود میرسد، باید بدانید که یلدا گذشته و آن روز شروع زمستان و دی ماه است. این کارکرد باعث شده که برخی کارکرد برج را صرفا نجومی بدانند چرا که در این دو تصویر میتوانید طلوع یلدایی و غروب تابستانی را ببینید. نور خورشید طوری میتابد که از میان دو در عبور کرده و در نتیجه زمان دقیق شروع این دو فصل را معین میکند.
در زیر گنبد بنا هم 12 دریچه وجود دارد که به منجمان امکان پیدا کردن آغاز 4 ماه تعیینکننده سال یعنی فروردین، تیر، مهر و دی را میداد و به این ترتیب، آنها میتوانستند شروع هر فصل را با قطعیت اعلام کنند. اما امکانات تشخیصی برج رادکان به همین جا ختم نمی شود و در تمام سال، زمانی که خورشید به اوج خود میرسد، میتوان آفتاب و سایه را بر دو دیوار برج دید که به یک اندازه میشوند و نیم روز نجومی یا هنگام اذان ظهر را نشان میدهند که یکی از ویژگی منحصر به فرد این اثر محسوب میشود.
معماری منحصر به فرد و کارکرد نجومی برج، آن را به یکی از جاذبههای مهم گردشگری استان و کشور تبدیل کرده است. بهطوریکه هر ماه گردشگران خارجی زیادی از سراسر کشور برای بازدید از برج به چناران سفر میکنند. تاکنون اتباع بیش از 45 کشور عمدتا اروپایی، آمریکایی و جنوب شرق آسیا از برج بازدید کردهاند و جالب اینکه در برخی از موارد برج رادکان تنها مقصد گردشگری آنها در ایران بوده است. علاوه بر گردشگران خارجی، هر ماه دانشجویان و علاقهمندان نجوم برای رصد ستارگان شب را در اطراف برج سپری میکنند.
حمام
حمام رادکان مربوط به اوایل دوره قاجار است و در شهرستان چناران، بخش مرکزی، دهستان رادکان، مجاور وستای رادکان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۲۹۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.